'భారతం - శాంతి కాంక్షించే దౌత్యం!'

 'భారతం - శాంతి కాంక్షించే దౌత్యం!'

--సుజాత.పి.వి.ఎల్., 

సైనిక్ పురి, సికిందరాబాద్.

భారత్‌ మరియు పాకిస్తాన్‌ మధ్య సంబంధాలు విభజనతో మొదలై శతృత్వపు నీడలో కొనసాగుతున్నాయి. 1947లో బ్రిటిష్ పాలన ముగిసిన తరువాత రెండు దేశాలుగా విడిపోయినప్పటి నుండి అనేక యుద్ధాలు చోటుచేసుకున్నాయి. ఈ యుద్ధాలు సైనికంగా మాత్రమే కాక, దౌత్యరంగానికీ తీవ్ర ప్రభావం చూపాయి. ముఖ్యంగా కాశ్మీర్ విషయంలో భారత్‌ పటిష్టమైన నిర్ణయాన్ని వెలిబుచ్చడంతో అంతర్జాతీయ రాజకీయాల్లో సున్నితంగా వ్యవహరించాల్సిన అవసరం వచ్చింది. ప్రతి యుద్ధానంతరం భారత్‌ అంతర్జాతీయ సమాజానికి తన శాంతియుత భావనను చాటే ప్రయత్నం చేసింది. దేశ భద్రత కోసం పోరాడుతూనే, యుద్ధాన్ని అసంఖ్యాకంగా నివారించాలన్న లక్ష్యాన్ని కొనసాగించింది. ప్రపంచ దేశాల మద్దతు పొందడం కోసం భారత్‌ తన పరస్పర సంబంధాలను నిశితంగా మలుచుకుంది. సైనిక రంగంలో ధైర్యంగా ఉండగలగడం ఎంత ముఖ్యమో, దౌత్య రంగంలో చాకచక్యం కూడా అంతే అవసరమైపోయింది. ప్రపంచ రాజకీయం మారుతున్న సందర్భంలో, భారత్‌కు తన బాధ్యతలు విస్తృతమవుతుంటే, పాకిస్తాన్‌తో తలెత్తే ప్రతిసారీ ఉద్రిక్తతల్ని చక్కబెట్టే ప్రయత్నాలు ముమ్మరమవుతున్నాయి.

1947-48లో కాశ్మీర్‌పై మొదటి భారత్‌-పాకిస్తాన్‌ యుద్ధం జరిగినప్పుడు నెహ్రూ నాయకత్వంలో భారత్‌ తక్షణమే ఐక్యరాజ్యసమితిని ఆశ్రయించింది. కాశ్మీర్‌ రాజా భారత్‌తో విలీనానికి అంగీకరించిన నేపథ్యంలో భారత్‌ తన సార్వభౌమాధికారం కాపాడుకునే క్రమంలో ఆ నిర్ణయం తీసుకుంది. అయితే, అంతర్జాతీయంగా అది ఒక పెద్ద దౌత్య పరీక్షగా మారింది. ఐక్యరాజ్యసమితిలో "రిఫరెండం" అంశం ప్రవేశించడంతో భారత్‌పై ఒత్తిడులు పెరిగాయి. కానీ భారత్‌ ఎప్పుడూ తన పాలనా హక్కులను నిబద్ధంగా వివరించడానికే ప్రయత్నించింది. దీనివల్ల భారత్‌ యుద్ధం తర్వాత కూడా శాంతిని ప్రాధాన్యం ఇచ్చే దేశంగా గుర్తింపు పొందింది. అప్పటినుండి భారత విదేశాంగ విధానంలో నెహ్రూ జవహర్‌లాల్‌ ఆవిష్కరించిన "నాన్ అలైన్డ్" విధానం ప్రాధాన్యత సంతరించుకుంది. యుద్ధం జరుగుతున్న సమయంలో కూడా మానవీయతను అనుసరించే అభిప్రాయాన్ని భారత్‌ ప్రదర్శించింది. ప్రపంచ దేశాల మద్దతును సంపాదించేందుకు భారత్‌ అప్పటి నుంచే శాంతియుత మార్గాలను అనుసరించసాగింది.

1965లో రెండవ యుద్ధం జరిగిన తరువాత భారత ప్రధానమంత్రి లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి పాకిస్తాన్‌తో తాష్కెంట్ ఒప్పందానికి ముందడుగు వేశారు. ఈ ఒప్పందం సోవియట్ యూనియన్ మధ్యస్థంగా వ్యవహరించగా, భారత్‌ తన శాంతికాముక వైఖరిని అంతర్జాతీయంగా మరింత బలపరిచింది. ఈ ఒప్పందం ద్వారా రెండు దేశాలు యుద్ధం విరమించాలని అంగీకరించాయి. దీనివల్ల భారత్‌ ప్రతిష్ఠ అంతర్జాతీయంగా మరింత పెరిగింది. తాష్కెంట్ ఒప్పందం ద్వారా భారత్‌ తన నైతిక విలువల్ని నిలబెట్టుకుంది. అయితే, ఈ ఒప్పందం అనంతరం ప్రధానమంత్రి శాస్త్రి హఠాత్ మరణించటం దేశానికి విషాదకరం. అయినప్పటికీ, దౌత్యపరంగా భారత్‌ ప్రపంచానికి నైతికత, సమన్వయం, శాంతి అనే మార్గాల్లో ముందుకు నడవగల నాయకత్వంగా గుర్తించబడింది. అమెరికా, రష్యా లాంటి శక్తివంత దేశాల మద్దతు గెలుచుకోవడంలో ఈ ఒప్పందం దోహదపడింది. ఇదే సమయంలో చైనా వంటి దేశాల వైఖరికి కూడా భారత్‌ ప్రతిస్పందించాల్సిన బాధ్యతను నెరవేర్చింది.

1971లో జరిగిన భారత్‌-పాకిస్తాన్‌ యుద్ధం, బంగ్లాదేశ్‌ స్వతంత్రతకు దారితీసింది. ఈ యుద్ధానికి ముందు పాకిస్తాన్‌లోని తూర్పు బంగాళాలో జరిగిన మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనలపై భారత్‌ ప్రపంచ దృష్టిని ఆకర్షించింది. వేలాది మంది శరణార్థులు భారత్‌లోకి తరలిరావడంతో, ఇది కేవలం ద్వైపాక్షిక సమస్యగా కాక, అంతర్జాతీయ సమస్యగా మారింది. ఇందుకు ప్రతిగా భారత్‌ బలమైన దౌత్యకౌశలాన్ని ప్రదర్శించింది. ముఖ్యంగా ఇందిరాగాంధీ అర్థవంతమైన విదేశాంగ పర్యటనలు చేయడం ద్వారా అమెరికా, రష్యా లాంటి శక్తివంత దేశాల్లో మద్దతు పొందేందుకు కృషి చేశారు. రష్యాతో 1971 స్నేహ ఒప్పందం భారత దౌత్య విజ్ఞతకు అద్దం పట్టింది. ఈ యుద్ధం అనంతరం భారత్‌ ఒక శాంతి సృష్టికర్తగా గుర్తించబడింది. ఇది భారత్‌ యొక్క బలమైన వ్యూహాత్మక ధోరణికి ప్రాతినిధ్యం వహించింది. బంగ్లాదేశ్ ఏర్పాటుతో భారత్‌ దౌత్యవేత్తగా ప్రపంచంలో తన స్థానాన్ని బలపరచుకుంది.

1999లో కార్గిల్ యుద్ధం జరిగింది. ఇది పాకిస్తాన్‌ ఆర్మీ మరియు ఉగ్రవాదుల మద్దతుతో సాగిన అప్రకటిత దాడిగా మారింది. భారత్‌ ఈ పరిస్థితిని అంతర్జాతీయంగా వెల్లడించేందుకు మీడియా సహాయంతో ప్రబలమైన దౌత్య మార్గాలను అనుసరించింది. ముఖ్యంగా అమెరికాను సాకుగా తీసుకొని పాకిస్తాన్‌పై ఒత్తిడులు పెంచేలా భారత్‌ ప్రణాళికలు రచించింది. ప్రపంచ దేశాల్లో పాక్‌పై నిరసన వ్యక్తీకరించేందుకు భారత అధికారులు విధేయంగా పనులు చేశారు. ముఖ్యంగా యుఎస్‌ అధ్యక్షుడు బిల్ క్లింటన్‌తో అప్పటి ప్రధాని వాజ్‌పేయి జరిపిన చర్చలు దౌత్యరంగంలో చిత్తశుద్ధికి ఉదాహరణగా నిలిచాయి. భారత్‌ అనుసరించిన నైతికంగా గౌరవనీయమైన రీతులు ప్రపంచం అభినందించింది. యుద్ధం ముగిసిన తరువాత కూడా భారత్‌ తన గౌరవాన్ని దిగజారకుండా నిలబెట్టుకుంది. పాకిస్తాన్‌తో చర్చించడానికి చిత్తశుద్ధి ఉన్న దేశంగా భారత్‌ స్థిరత్వాన్ని చాటింది.

పాకిస్తాన్‌ ప్రేరేపిత ఉగ్రవాద చర్యలపై భారత్‌ తీవ్రంగా స్పందిస్తూ, ప్రపంచ సమాజాన్ని దీనిపై సంభ్రమానికి గురి చేసింది. ముంబై 2008 ఉగ్రదాడుల తరువాత భారత్‌ గ్లోబల్ టెర్రరిజం పై పోరాటానికి మార్గదర్శిగా మారింది. పాకిస్తాన్‌ను ఉగ్రవాదానికి ఆశ్రయస్థలంగా అభివర్ణిస్తూ, భారత్‌ ఐక్యరాజ్యసమితి, జీ20, బ్రిక్స్‌ వేదికలపై గళం వినిపించింది. అంతర్జాతీయ న్యాయస్థానాల్లోనూ పాకిస్తాన్‌ను నిలదీసేందుకు భారత్‌ ప్రయత్నాలు కొనసాగించింది. FATF వేదికపై పాక్‌ను గ్రేలిస్టులో ఉంచేందుకు భారత్‌ కార్యచరణ వహించింది. ఇది భారత్‌ యొక్క దౌత్య విజ్ఞతకు నిదర్శనం. ఉగ్రవాదంపై అంతర్జాతీయ చట్టాలను అమలు చేయాలన్న దృక్పథంతో భారత్‌ సమర్థంగా వ్యవహరిస్తోంది. ప్రపంచ దేశాలు కూడా భారత్‌ సూచనలపై సానుకూలంగా స్పందించాయి. ఈ విధంగా ఉగ్రవాదాన్ని అంతం చేయాలన్న సంకల్పం ద్వారా భారత్‌ తన మైత్రీపూరిత దౌత్యానికి మార్గదర్శకంగా నిలిచింది.

పాకిస్తాన్‌ ప్రేరిత ఉగ్రదాడులకు ప్రతిస్పందనగా భారత్‌ 2016లో సర్జికల్ స్ట్రైక్స్, 2019లో బాలాకోట్‌ వైమానిక దాడులను జరిపింది. ఈ దాడులు సైనికంగా ఒక వైపు అయితే, దౌత్యంగా మరో వైపు భారత్‌ గంభీరతను చాటాయి. ఈ చర్యల తర్వాత భారత్‌ ప్రపంచ దేశాలకు తాము తట్టుకోలేని స్థాయికి చేరితే ఎలా స్పందించగలమో చూపించింది. భారత్‌ బలాన్ని కేవలం మాటలుగా కాక, చర్యగా చూపించింది. కానీ ప్రపంచ దేశాల మద్దతు కోల్పోకుండా, అన్ని అధికార వేదికలపై స్పష్టతగా తన చర్యలు వివరించింది. ఐక్యరాజ్యసమితిలోనూ భారత్‌ తన నైతికతను నిలబెట్టుకోవడంలో విజయం సాధించింది. ఈ చర్యల ద్వారా భారత్‌ ప్రపంచానికి నిస్సందేహంగా ఒక శాంతికామక దేశంగా నిలబడినప్పటికీ, అవసరమైనప్పుడు ఎలా కౌంటర్ చేయగలమో చూపించింది. ఇది దౌత్య వ్యూహంలో ఒక నవనిర్మాణ దశకు నాంది పలికింది.

పాకిస్తాన్‌తో పాటు చైనా కూడా భారత్‌కు ఒక వ్యూహాత్మక సవాలుగా మారడంతో, ద్వైపాక్షిక దౌత్యం మూడు కోణాల్లో అభివృద్ధి చెందుతోంది. చైనా మద్దతుతో పాకిస్తాన్‌ పలు సందర్భాల్లో భారత్‌కు వ్యతిరేకంగా వ్యవహరించడం దీర్ఘకాల సమస్య. భారత్‌ అందుకు ప్రత్యుత్తరంగా క్వాడ్‌ దేశాలతో మైత్రీ, అమెరికా, ఆస్ట్రేలియా, జపాన్‌లతో వ్యూహాత్మక సంబంధాల్ని పెంపొందించింది. భారత విదేశాంగ విధానం ఇప్పటికే బహుళ ధ్రువీయ ప్రపంచానికి తగ్గట్లు మారుతోంది. రక్షణ, వాణిజ్యం, అంతర్జాతీయ ఒప్పందాలలో భారత్‌ తన స్థానాన్ని బలంగా నిలబెట్టుకుంటోంది. చైనాను ఎదుర్కోవడం ద్వారా పాకిస్తాన్‌ను దౌత్యంగా వదిలించుకునే మార్గాన్ని కూడా భారత్‌ అనుసరిస్తోంది. భారత్‌ ఒక బాధ్యతగల ప్రపంచ శక్తిగా ఎదుగుతున్నదన్నదానికి ఇదొక నిదర్శనం. దౌత్య రంగంలో శాంతి, న్యాయం, స్థిరత్వం అనే మార్గాల సమన్వయంతో వ్యవహరించగలగడం, భారత్‌ ప్రత్యేకత.

భారత్‌ తన విదేశాంగ విధానాన్ని విశాల దృక్పథంతో నిర్మించుకుంటూ, పలు దేశాలతో మైత్రీ బంధాలను బలోపేతం చేస్తోంది. అంతర్జాతీయ వేదికలపై తన స్థానాన్ని బలపర్చుకునే మార్గంగా ఈ వ్యూహం మారింది. అమెరికా, ఫ్రాన్స్‌, ఇజ్రాయిల్‌, జపాన్‌, ఆస్ట్రేలియా వంటి దేశాలతో వ్యూహాత్మక మైత్రీ పెరుగుతోంది. ఈ మైత్రి ద్వారా పాకిస్తాన్‌ పట్ల ఒత్తిడి కలిగించే అవకాశాలు దక్కుతున్నాయి. యుఎన్‌, డబ్ల్యూహెచ్ఓ, బ్రిక్స్, జీ20 లాంటి వేదికలపై భారత్‌ తన శాంతియుత అభిప్రాయాలను స్పష్టంగా వ్యక్తపరిచింది. ప్రపంచ దేశాలు భారత్‌ శాంతినీతికి మద్దతు తెలుపుతూ వస్తున్నాయి. ఈ నేపథ్యంలో పాకిస్తాన్‌కు వేరే మార్గం లేకుండా ఒత్తిడి పెరుగుతోంది. భారత్‌ సుస్థిరమైన, బలమైన, పారదర్శక దౌత్యాన్ని కొనసాగిస్తోంది. ఇది దేశ భద్రతకు, ఆర్థిక వ్యూహానికి తోడ్పడే దిశగా మారుతోంది.

భారతదేశం తన శాంతి ధర్మాన్ని అనుసరించడంలో ఎప్పటికీ వెనుకబడదు. పాకిస్తాన్‌తో సంబంధాల విషయంలో అప్రమత్తంగా ఉండటంతో పాటు, ప్రపంచానికి తగిన సందేశం ఇవ్వగలగడం ఇది నిరూపించింది. శాంతి కోరే మార్గంలో ప్రయాణించాలన్న సంకల్పం భారత్‌ను అఖండంగా ఉంచుతోంది. భవిష్యత్‌లో ఆర్థిక, సైనిక, సాంకేతిక, వ్యూహాత్మక పరంగా మరింత ఎదగాలి. అదే సమయంలో పొరుగు దేశాలతో శాంతియుత సంబంధాలను బలపర్చడం కొనసాగించాలి. ప్రపంచంలో శాంతికామక దేశంగా తన ప్రత్యేకతను నిలబెట్టుకోవాలి. భారత దౌత్యం ఉగ్రవాదానికి వ్యతిరేకంగా మన్నించలేని పోరాటాన్ని కొనసాగించాలి. అంతర్జాతీయ మద్దతుతో పాకిస్తాన్‌పై ఒత్తిడిని కొనసాగించాలి. ఇది దేశ భద్రతకు, ప్రజాస్వామ్య విలువలకు ఒక మెరుగైన భవిష్యత్తుకు బీజం పడుతుంది. శాంతియుత వైఖరి లోనే శక్తి ఉంటుందని భారత్‌ నిరూపించుతోంది.

****